Serenade ( Dạ khúc )

Serenade – Khúc nhạc chiều trong lòng người im vắng

Khi tôi muốn ca hát về tình yêu thì tình yêu lại biến thành đau khổ
Nhưng khi tôi chỉ muốn hát về đau khổ thì đau khổ lại hoá thành tình yêu.

Không biết đã bao nhiêu lần tôi nghe giai điệu của Serenade . Giai điệu chậm trôi như từng sợi hoàng hôn buông thả nhẹ nhàng khi màu đêm đang dần buông xuống . Có chút gì đó như  lắng đọng vô hình . Một nỗi buồn vô cớ bỗng chợt xâm chiếm lấy tâm hồn , dẫu cho ngay cả lúc đôi mắt trong màu bình yên . Từng tiếng réo rắt của âm đàn Violin như  thôi miên người nghe vào một buổi chiều xa lắc , một buổi chiều như hiện hữu bỗng chốc hoá xa xăm .

Trong âm nhạc , Serenade được biết đến như  các sáng tác hoặc một hình thức mang tính biểu diễn . Vào thời kỳ âm nhạc cổ điển thịnh hành , Serenade là những bản nhạc được biểu diễn dưới những buổi chiều tà , thường được cất lên giai điệu dưới những khung cửa sổ dành riêng cho người tình hoặc bạn bè . Thói quen ấy bắt đầu vào thời kỳ Phục Hưng cho đến ngày nay vẫn còn tồn tại ở một số nơi trên đất Châu Âu
Tính thịnh hành của Serenade trong lịch sử  âm nhạc là sáng tác dành cho những dàn hoà tấu lớn . Đã có rất nhiều nhạc sĩ thiên tài sáng tác về thể loại Serenade như Tchaikovsky , Josef Suk viết dành riêng cho nhạc cụ dây . Richard Strauss , Max Reger , Edward Elgar , Jean Sibelius … viết Serenade theo dòng lãng mạn . Có thể kể đến những bản Serenade nổi tiếng như  Serenade cho Tenor , tù và và đàn dây của Benjamin Britten , Serenade cho Piano của Stravinsky , Serenade cho kèn Baritone và tốp ca của Arnold Schoenberg . Nhưng có thể nói bản Serenade phổ biến và nổi tiếng nhất , đi sâu , lắng đọng trong lòng người yêu âm nhạc là bản Serenade của Franz Schubert được viết vào năm 1826 . Thời gian trôi qua nhưng bản Serenade ấy vẫn bất tử , vẫn lay đọng mãnh liệt với mỗi người khi lắng nghe .

Serenade

Leise flehen meine Lieder
Durch die Nacht zu dir;
In den stillen Hain hernieder,
Liebchen, komm zu mir!
Flüsternd schlanke Wipfel rauschen
In des Mondes Licht;
Des Verräters feindlich Lauschen
Fürchte, Holde, nicht.
Hörst die Nachtigallen schlagen?
Ach! sie flehen dich,
Mit der Töne süßen Klagen
Flehen sie für mich.
Sie verstehn des Busens Sehnen,
Kennen Liebesschmerz,
Rühren mit den Silbertönen
Jedes weiche Herz.
Laß auch dir die Brust bewegen,
Liebchen, höre mich!
Bebend harr’ ich dir entgegen!
Komm, beglücke mich!

Dịch ý

Những bài hát của tôi nhẹ nhàng cầu khẩn
Xuyên qua đêm thâu;
Trong sự lặng yên dưới những lùm cây,
Người yêu, hãy đến bên tôi
Những ngọn cây mảnh dẻ lấp lánh khe khẽ thì thầm
trong ánh trăng;
Holde, đừng e ngại
những kẻ bội phản rình rập lắng nghe.
Người có nghe những cơn gió đêm?
Ồ, chúng đang khẩn cầu người,
Với giọng than vãn ngọt ngào
Chúng đang khẩn cầu tôi.
Chúng hiểu được nỗi khát khao trong lồng ngực,
Chúng biết nỗi đau của tình yêu,
Với những nốt nhạc bạc, chúng làm rung động
từng trái tim yếu đuối.
Hãy để lồng ngực rung lên
Yêu thương, lắng nghe tôi!
Run rẩy, tôi chờ đợi
Hãy đến, cho tôi hạnh phúc!

Lời dịch nghĩa bằng tiếng Anh của phần lời bản “Serenade”:

My songs quietly implore you through the night;
down to the silent wood my love, come to me!

The tree tops whisper in the light of the moon;
Don’t be afraid, my love, no-one will observe us.

Can you hear the nightingales?
Oh! They implore you,
their sweet lament
pleads with you on my behalf.

They understand the yearning I feel,
they know love’s tor ture,
with their silvery notes
they touch every soft heart.

Chuyển thể sang lời Việt

Đợi chờ em, trong màn đêm quạnh vắng. Muôn tiếng thanh âm cung đàn ngân…
Mượn làn gió, mang về bên lầu vắng … Nơi xa, réo rắt câu tình ca
Hòa trong tiếng chim muông đang thầm thì … Chim còn ríu rít đê mê
Như lời anh nói thầm thì
Và bên ấy … Vang trong đêm vọng về, bao lời đắm đuối say mê
Của người tha thiết tình si…
Xào xạc tiếng gió lùa trên cành lá. Gió hát như tim anh rộn vang
Thì xin làn gió nhắn gửi tâm sự đến nơi xa. Em hay chăng tình ta?
Và khi vẵng nghe chim muông rộn ràng, nghe lời gió hát mênh mang
Đấy lời anh tiếng than van.
Đừng e ấp, nói với nhau bao lời… Tim nồng chan chứa hân hoan
Yêu người mãi với thời gian
Lòng này muôn muôn kiếp sẽ yêu người … Thề nguyền mãi không rời ….
Nhé … khi đã yêu ai rồi yêu suốt đời …
Nơi này anh vẫn mong chờ … Mong chờ em mãi, người ơi!

Đó là nguyên bản của Serenade bằng tiếng Đức . Người nghệ sĩ với cuộc đời mỏng manh, ngắn ngủi ấy mang theo một vết thương khắc dấu trong trái tim mình nhưng vẫn bỏng cháy khao khát cuộc sống , khao khát yêu thương . Serenade với sự dung dị nhưng siêu phàm , giản đơn nhưng đằm thắm . Khúc dạo đầu bằng tiếng Violin mang Serenade chợt uốn cong lên rồi rơi xuống tận cùng của tâm hồn . Những tiết tấu nhảy lên cao trào cùng với phần đệm hoà âm đầy xao động . Khi tiếng hát ngân lên cất tiếng gọi người tình , nhạc dâng lên cao rồi chìm sâu xao xuyến trong nỗi sầu muộn khôn nguôi . Nhưng đâu đó vẫn thảng hoặc niềm hy vọng , hy vọng ngay trong niềm tuyệt vọng , trong sáng nhưng mãnh liệt , nồng nàn mà thiết tha

Tôi thích hơn cả khi được lắng nghe Serenade cất lên với âm chủ Violin và phần nhạc đệm Piano . Bởi giản đơn khi ấy tôi được thả hồn với nỗi buồn , với những buổi chiều theo trí tưởng tượng . Và có lẽ tiếng Violin mới có thể chuyển tải đầy đủ hết được hồn của Serenade , cứ chậm buồn , cứ vang vọng , cứ  da diết , cứ dần buông như  ánh nắng cuối ngày rải trải lên màu lá , chút bâng khuâng cứ lay lắt hồn người . Bởi khúc nhạc không lời nên không gian chợt mênh mông im vắng . Và cũng vì không lời nên âm điệu huyền ảo , lắng đọng hơn
Tuy nhiên cùng với dòng chảy của thời gian , cùng với sự  bất tử  của mình . Serenade được chuyển nghĩa qua nhiều ngôn ngữ , và được chuyển thể thành muôn vẻ những câu chuyện tình khác nhau. Và một trong những chuyển thể ấy tôi tìm thấy sự  đồng cảm cho riêng mình . Khi nhạc sĩ P D viết lời trên nền nhạc Serenade , Chút lãng mạn và không gian của một buổi chiều xa xưa chợt nhiên tái hiện

Đợi chờ em , anh ngỏ lời ước nguyện
Đến bên em khi chiều buông
Cảnh rừng vắng , nơi rừng chiều lắng
Tiếng ca yêu đương đang chờ mong
Kìa trong lá , thoáng nghe lời thì thầm
Chim làm xao xuyến trăng thanh
Chim làm rung trái tim anh
Nào ai thấy , ai nghe được nào !
Tình ta hoà trong ánh trăng sao
Yêu … lòng ta đến tìm nhau

Một không gian chờ đợi , một con tim chờ đợi , một tình yêu khao khát nỗi chờ mong . Lời ước nguyện hình như vẫn chìm sâu hun hút , vẵn im vắng như chưa từng được thốt lên . Tình yêu và nhịp đập yêu thương của trái tim hẳn nhiên cũng như cảnh rừng vắng, chất chứa khôn nguôi những điều không thể nói . Nhưng tiếng nói của tình yêu đâu hẳn cứ phải bật thốt thành lời , khi mà tình yêu đơn giản là những điều không thể nói . Hãy cứ để lời nhắn gửi ấy được tan vào không gian , tan vào thời gian , tan vào nỗi chờ mong , tan vào tiếng lao xao của lá non thì thầm xao xuyến . Đến một lúc nào tình yêu như dẫn lối hai tâm hồn hoà tiếng gọi tìm nhau trên lối vắng hẹn hò

Để lòng anh vỗ cánh vút bay lên
Người yêu hỡi có hay …
Trái tim anh đang như biển dâng sóng trào
Hỡi nàng xuân ngát thương yêu
Anh chờ em hát cùng anh
Khúc ca ban chiều …

Lời ca vút cao lên như tình yêu chắp cánh ,thăng hoa theo từng cung bậc trào dâng . Chỉ có tình yêu mãnh liệt và mênh mông như  đại dương mới có thể miên man dâng trào như  chưa từng mỏi mệt . Chỉ có thể như mùa xuân mới thẳm xanh một tình yêu tận cùng mướt mát , tận cùng đam mê , tận cùng sống , tận cùng niềm hy vọng . Và cũng chỉ có tình yêu , sự  khắc khoải mới có thể miên man từng câu hỏi “ Người yêu hỡi có hay …”
Câu hỏi ấy chảy dài như vô tận cho đến khi nào “ người yêu “ biết đến mới thôi . Như  từng đợt gió , từng đợt nắng , từng cánh chim … chạm vào bóng tối . Để niềm thương yêu , nỗi nhớ nhung da diết hoá thân vút lên và lặng xuống như Khúc ca ban chiều , chầm chậm buông khi ánh ngày đang tắt . Như  con tim tìm thấy được con tim . Như  đôi lứa tìm thấy nhau trong mòn mỏi đợi chờ . Những lời nỉ non, thổn thức của ca từ  quyện với một giai điệu lãng mạn, quyến rũ, bản Serenade của Schubert là một thông điệp tình yêu chuyển tải bẳng âm nhạc tuyệt vời, một bài lied hoàn hảo cho những tình nhân tỏ tình khi màn đêm đang bắt đầu buông

Có nhiều khi người nghệ sĩ viết nên một tác phẩm vĩ đại chỉ trong một thoáng giây . Bởi vào tích tắc thời gian ấy tâm hồn người nghệ sĩ đã nhập thể vào tiếng gọi rung động và hình dáng của thiên tài . Franz Schubert cũng vậy , theo Von Hellborn người viết về cuộc đời của Schubert , bản Serenade này ra đời vào một ngày Chủ Nhật năm 1826. Khi ấy, Schubert cùng một vài người bạn từ Potzleinsdorf trở về thành phố. Đi qua Wahring, ông thấy bạn mình là Tieze đang ngồi bên chiếc bàn trong khu vườn của Zum Biersack. Trước mặt Tieze là một cuốn sách, và Schubert lật lướt qua nó. Đột nhiên, ông dừng lại, chỉ vào một bài thơ của Ludwig Rellstab, nói như reo lên: “Một giai điệu tuyệt vời vừa vang lên trong đầu tôi, giá mà tôi có giấy chép nhạc bây giờ”. Herr Doppler liền vẽ một vài khuông nhạc trên mặt sau tờ hóa đơn, và trong sự  huyên náo của quán ăn ngày Chủ nhật, giữa tiếng dao nĩa, giữa những người bồi bàn hối hả chạy qua lại, Schubert đã viết nên bản Serenade bất hủ của mình . Và cho những tâm hồn người đang và mãi rung động , thổn thức trước tình yêu .

Franz Schubert chỉ sống một cuộc đời rất ngắn ngủi 31 năm nhưng đã kịp để lại cho đời một khối lượng kiệt tác đồ sộ ở nhiều thể loại. Và trung tâm của khối kiệt tác ấy, nổi bật nhất chính là bản Serenade, mà người ta đã quen gọi liền với tên ông: Serenade Schubert…

Từ một câu chuyện tình rất đỗi trớ trêu của Franz Schubert…tới bài Serenade bất hủ

Franz Schubert (1797-1728) là nhạc sĩ thiên tài thuộc dòng nhạc lãng mạn 

Bài Serenade bất hủ này là Franz Schubert sáng tác là để tặng sinh nhật cho một thiếu nữ mà ông thầm yêu trộm nhớ. Ở châu Âu ngay từ thời trung cổ các chàng trai thường có lối tỏ tình bằng cách mượn âm nhạc, ban đêm đến đứng dưới cửa lầu “người đẹp” tự thể hiện bằng tiếng đàn và giọng hát của chính mình.

Những bài nhạc lãng mạn  này gọi là “serenade”. Serenade thời Trung cổ và Phục Hưng được biểu diễn không theo một hình thức đặc biệt nào, ngoại trừ nó được một người hát tự đệm bằng nhạc cụ có thể mang theo được ( guitar, mandolin… ).

Để làm cho nàng bất ngờ, Schubert nhờ một bạn thân là ca sĩ, trình bày ngay dưới cửa sổ nhà nàng. Tối đó, người ta bí mật khiêng cây đàn piano vào trong vườn, tất cả đã sẵn sàng cho buổi biểu diễn lãng mạn và độc đáo. Thế nhưng, Schubert lại quên không đến. Trớ trêu thay, cô gái lại đem lòng yêu chính chàng ca sĩ, chứ không dành trái tim cho Schubert.

Trớ trêu thay, cô gái lại đem lòng yêu chàng ca sĩ, chứ không yêu Schubert 

Lời bài hát vô cùng da diết như cõi lòng của người nhạc sĩ …

Lời Việt dịch từ nguyên gốc tiếng Đức:

Đêm khuya vẳng tiếng anh hát thầm thì, dưới chòm cây tĩnh lặng. Đến đây hỡi người! Gió đùa lá xào xạc dưới trăng; đừng sợ chi kẻ phản trắc rình rập đâu đó. Em nghe chăng tiếng họa mi vang rền. Chúng gọi em đấy, chúng chuyển lời của anh cho em, vì chúng hiểu nỗi khắc khoải con tim, nỗi đau tình si. Giọng hót vang của chúng làm mỗi trái tim nồng nàn bớt thổn thức. Người yêu hỡi, em hãy để cho tiếng chim ca trong tim… Anh đang run rẩy, bồi hồi chờ em nơi đây. Đến đây chúc mừng anh!

Chim sơn ca chỉ hót ban ngày, chỉ họa mi mới hót ban đêm, sơn ca hót vang lừng khi đang bay, họa mi hót vang cả cánh rừng.

Lời bài hát tiếng Việt:

(Nhạc sĩ Phạm Duy dịch)

Đợi chờ em, trong màn đêm quạnh vắng. Muôn tiếng thanh âm cung đàn ngân…
Mượn làn gió, mang về bên lầu vắng… Nơi xa, réo rắt câu tình ca
Hòa trong tiếng chim muông đang thầm thì… Chim còn ríu rít đê mê
Như lời anh nói thầm thì.

Và bên ấy… Vang trong đêm vọng về, bao lời đắm đuối say mê
Của người tha thiết tình si…

Vang trong đêm vọng về, bao lời đắm đuối say mê, của người tha thiết tình si 

Xào xạc tiếng gió lùa trên cành lá. Gió hát như tim anh rộn vang
Thì xin làn gió nhắn gửi tâm sự đến nơi xa. Em hay chăng tình ta?
Và khi vẳng nghe chim muông rộn ràng, nghe lời gió hát mênh mang
Đấy lời anh tiếng than van.Đừng e ấp, nói với nhau bao lời… Tim nồng chan chứa hân hoan
Yêu người mãi với thời gian
Lòng này muôn muôn kiếp sẽ yêu người… Thề nguyền mãi không rời….
Nhé… khi đã yêu ai rồi yêu suốt đời…
Nơi này anh vẫn mong chờ… Mong chờ em mãi, người ơi!

Bình luận của giới nghệ thuật về Serenade Schubert: Một bức tranh toàn bích

“Những lời nỉ non, thổn thức của ca từ quyện với một giai điệu lãng mạn, quyến rũ, bản Dạ Khúc Schubert là một thông điệp tình yêu chuyển tải bẳng âm nhạc tuyệt vời, một bài nhạc hoàn hảo cho kẻ tỏ tình trong đêm.

Nhưng hơn thế, nhạc phẩm “Dạ Khúc” của Schubert là một bức tranh toàn bích, sâu lắng… mang dáng dấp hơi thở không chỉ của thời đại ông mà của muôn mọi thời đại. Nhạc sĩ thiên tài đã nói lên tiếng lòng mình trong thời khắc đêm về, ngoài niềm khắc khoải thường tình về tình yêu đôi lứa, còn như thân phận con người nhỏ nhoi đầy bất trắc trước mênh mông vũ trụ.

Số phận con người nhỏ nhoi bất trắc trong vũ trụ mênh mông 

Bài nhạc có giai điệu rất đẹp, trữ tình, lai láng nhưng không trầm mặc, buồn nhưng vẫn phảng phất đâu đó niềm hy vọng và hoài bão hướng thiện (tác dụng bởi việc chuyển cung từ thứ sang trưởng ở đoạn kết). Schubert như nói lên tiếng lòng của muôn người, muôn thế hệ…”