‘Hạ trắng’ là một trong những ca khúc nổi tiếng nhất của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, nó được ví như một thiên nằm mộng giữa đời thường. Bản nhạc mang theo một hơi thở của mộng mị, sương khói giữa những ngày nắng hạ chói chang trưa hè xứ Huế, là giấc mơ thiên đường trong trận sốt mê man của người nhạc sĩ tài hoa…
Mùi hương dịu dàng, thơm ngát của hoa dạ lí hương đã đưa ông vào cơn mê chếnh choáng
Hạ trắng được Trịnh Công Sơn viết năm 1961 giữa cái nắng chói chang, bỏng rát của trưa hè xứ Huế. Khi ấy ông lên cơn sốt nặng. Trong cơn sốt mê man, ông cảm thấy thân thể mình bỗng dưng nhẹ nhàng phiêu bồng. Như thoát khỏi cái nắng nóng khiến người ta như mệt nhoài, tâm hồn ông bay bổng phiêu du trong mùi hương thơm thoang thoảng dịu dàng của hoa dạ lí hương.
Mùi hương ấy như níu kéo ông trở về với hiện thực, và tỉnh dậy toàn thân ông ướt đẫm mồ hôi. Lúc đó nhạc sĩ Trịnh Công Sơn mới biết mình vừa bước ra khỏi một giấc mơ lạ.
Nhìn sang thấy trên bàn có ai đó đã cắm sẵn một lọ hoa dạ lý hương, ông hiểu ra chính mùi hương dịu dàng, nhẹ nhàng thơm ngát kia đã đưa ông vào cơn mê chếnh choáng.
Giấc mơ lạ với sự trải nghiệm về cái chết là sự giải thoát và trở về
Trong giấc mơ huyền ảo ấy, bóng dáng về một giai nhân xuất hiện như một thiên thần với màu áo trắng tinh khôi bước đi trong chiều không mây. Thoáng ẩn thoáng hiện làm nhạc sĩ như bâng khuâng mà cố kiếm tìm.
Gọi nắng!
Trên vai em gầy
Đường xa áo bay
Nắng qua mắt buồn
Trên vai em gầy
Đường xa áo bay
Nắng qua mắt buồn
Lòng hoa bướm say
Lối em đi về
Trời không có mây
Đường đi suốt mùa
Nắng lên thắp đầy
Lối em đi về
Trời không có mây
Đường đi suốt mùa
Nắng lên thắp đầy
Tiếng gọi vang lên trong sương khói mờ ảo như muốn đuổi kịp giai nhân với bờ vai gầy ngỡ tưởng như thân quen mà xa lạ. Giấc mơ lạ giữa trưa hè với cái nắng cháy da thịt lại được nhạc sĩ Trịnh Công Sơn coi nó như một tia sáng chói như ánh sáng của thiên đường ru nhẹ tâm hồn của ông, cái nắng nóng của ngày hạ dường như biến mất trả lại cho nhạc sĩ một trạng thái bâng khuâng giữa cõi đời hư thực.
Màu trắng tinh khôi càng trở lên hư ảo dưới cái nắng hạ vàng như rót mật đã xóa nhòa ranh giới giữa thực và hư.
Thân thể như nhẹ bỗng bay bổng phiêu bồng, cảm giác như được thăng hoa khiến nhạc sĩ như được giải thoát. Lúc này trong ông có lẽ như một sự trải nghiệm kì thú về cái chết. Nếu ai đó ở đời sợ phải chết, bởi đó là sự chia li đau buồn nhất thì với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, cái chết với ông chính là sự giải thoát, là sự trở về bởi ông hiểu hơn ai hết, trần gian là căn gác trọ tá túc vài ngày rồi lại phải dời đi.
Cõi trần gian đâu là thực đâu là hư?
Tỉnh giấc mơ lạ ông vẫn khắc khoải bâng khuâng với những ngẫm suy về đời. Với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn có lẽ ông hiểu hơn ai hết đâu là thực, đâu là hư chốn trần gian này.
Có những người cho rằng, ông luôn bị ám ảnh bởi cái chết chính vì thế mà trong ông luôn có sự thôi thúc nung nấu niềm khát khao sống, khát khao yêu từ tận sâu thẳm trái tim ông.
Nhưng có rất nhiều người lại cho rằng, với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, ông quý trọng và nâng niu mọi mối nhân duyên trong đời, ông sống hết lòng với đời nhưng lại không vì đời vì bi lụy. Phải chăng đây là khí chất riêng mà chỉ những ai thực sự yêu dòng nhạc của ông mới thấu hiểu được tâm tư ẩn sâu trong tâm của nhạc sĩ.
Với ông những gì thực tại ở chốn nhân gian đều là mộng, một giấc mộng ngắn ngủi. Người tỉnh mộng là người nhìn thấy rõ ràng nhất kiếp người là khổ, phải chịu những thứ đọa đày cơ cực cũng chỉ bởi cái thân thể nặng nề. Phải vì cái thân ấy mà chịu biết bao đau khổ. Nhưng ra đi rồi, thân kia chôn sâu trong lòng đất, cát bụi lại trở về với cát bụi, còn lại gì hay chỉ ta với ta.
Nhân gian như mộng, ái tình khó dứt
Trong một lần nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đến thăm bố một người bạn đang hấp hối. Ông cụ chết không phải do bệnh, ông cụ chết bởi căn ‘‘bệnh tương tư’’. Nỗi nhớ người vợ quá cố ra đi đột ngột đã khiến ông cụ không thiết sống nữa, tình cảm ấy đã làm ông hụt hẫng, cảm thấy mất mát lớn khi bị cái chết chia ly. Chính đó là nguyên nhân làm nên cái chết của ông cụ. Sợi dây tình ái có thể làm hồn người khô héo, kéo người ta rớt sâu vực thẳm của tuyệt vọng, nó âm thầm giết chết ta trong cơn đau với những nhớ thương.
Mối tình già làm nhạc sĩ cảm động và ám ảnh bởi lẽ với ông lời nói chia ly với cuộc đời này luôn là điều bất chợt. Sợi dây tính ái kia không đủ níu chân người, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết:
Bước chân em về
Nào anh có hay
Gọi tên cho nắng
Chết trên sông dài
Nào anh có hay
Gọi tên cho nắng
Chết trên sông dài
Cái chết phũ phàng chia cách tình yêu, tiếng gọi cất lên cũng chỉ là trong vô vọng. Bởi vậy mà ông đã viết lên những lời da diết thấm đậm ân nghĩa đã vun đắp cho tình yêu:
Đời xin có nhau
Dài cho mãi sau
Nắng không gọi sầu
Áo xưa dù nhàu
Dài cho mãi sau
Nắng không gọi sầu
Áo xưa dù nhàu
Cũng xin bạc đầu
Gọi mãi tên nhau
Gọi mãi tên nhau
Sự sắt son và tình yêu của mối tình già có lẽ là nốt trầm cuối của bản nhạc cuộc đời, nó tấu lên chầm chậm buồn bởi có một điều chắc chắn mà nhạc sĩ Trịnh Công Sơn thấu hiểu chính là tình yêu dẫu đẹp tới những giây phút cuối đời thì cuối cùng cỗ máy thời gian vẫn là kẻ vô tình mang theo đi tất cả.
Nắng đưa em về, miền cao gió bay
Có một điều thật đẹp mà chỉ có trong cái hồn của Hạ trắng mà nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã gửi gắm đó là, hình ảnh em bước đi trong ánh sáng trắng tinh khôi giữa cái hạ vàng giống như lời nói vĩnh biệt tiễn đưa người thương mến về với thiên đàng. Nơi ấy là căn nhà mà hạnh phúc mới là thực sự : ‘‘Lối em đi về. Trời không có mây’’.
Nơi ấy là bình yên, mọi khổ đau trong đời như tan trong mây khói. Với nhạc sĩ căn nhà ấy, quê hương ấy mới là lối đi về.
Gọi nắng!
Cho tóc em cài
Loài hoa nắng rơi
Nắng đưa em về
Cho tóc em cài
Loài hoa nắng rơi
Nắng đưa em về
Miền cao gió bay
Áo em bây giờ
Mờ xa nẻo mây
Gọi tên em mãi
Suốt cơn mê này…
Áo em bây giờ
Mờ xa nẻo mây
Gọi tên em mãi
Suốt cơn mê này…
Dẫu nhân gian còn tiếng gọi của sự vương vấn nhớ thương, thì đó cũng chỉ là lời nói của người ở lại với những trầm luân đau khổ, sự cô đơn hay mong ngóng tới mỏi mòn. Có lẽ rằng nhạc sĩ thấu hiểu được cảm giác của sự bay bổng nhẹ nhàng và ánh sáng vi diệu tỏa ra từ cánh của thiên đường giữa cái nắng hạ chói chang tưởng chừng như nóng rát nhưng nó đẹp đẽ tới mức nào.
Bởi vậy mà giấc mơ lạ và câu chuyện tình già phải chia ly bởi cái chết lại là một cảm xúc khiến nhạc sĩ có thể viết lên những lời ca và nốt nhạc bay bổng, đưa người nghe như lạc vào cõi mộng giữa hư và thực.
Hơn nửa thế kỷ qua, những trăn trở, nghĩ suy hay những phút thâm trầm giữa cuộc đời của nhạc sĩ tài hoa xứ Huế vẫn được nhiều thế hệ ca sĩ Việt Nam xướng lên như những tuyệt phẩm bất hủ
Rừng xưa đã khép
Tôi thừa nhận mình không thích nhạc của ông nhưng tôi lại thấy có một số triết lý trong nhạc của ông cũng chẳng tệ. Một buổi tối nọ tôi nằm nghe chị HT biên tập viên Khúc Nhạc Tình có nhắc đến cái triết lý của ông , ông viết hai bài nhạc về mưa và nắng là Mưa Hồng và Hạ Trắng , trong đó theo ông thì mưa đã buồn nhưng lại có mưa hồng , mưa chỉ có một trạng thái , lúc nào mưa cũng âm u rũ nước nặng nề xuống đất và mưa gây khó khăn cho việc đi lại . Còn nắng , nắng còn buồn hơn cả mưa vì nắng mang nhiều sắc thái như nắng sớm đầu hôm , nắng gắt giữa trưa nóng nực và nắng chiều hoàng hôn sắp tắt . Tôi đồng ý với ông là có cái trạng thái nắng buồn hơn mưa khi nắng về chiều lúc hoàng hôn sắp tắt , tôi có cảm giác rất buồn khi nắng về chiều trong cái khoảng thời gian từ 5h – 6h30 và cái cảm giác tê tái rét buốt khi nắng chiều vào mùa thu mùa đông từ cuối tháng 9 tới cuối tháng hai dương lịch .
